Fimar

Məndə olur. Sizin də arada avtobusla şəhəriçi veyil-veyil fırlanmağınız olurmu? Belə, nədənsə qaçmaq üçün, içindəkiləri yerbəyer etmək, ürəyindəkilərlə danışmaq, beynini döyəcləyib ağlını uçuran sıxıntıdan uzaqlaşmaq, gördüklərinlə baş qatmaq üçün. Ovunmaq, guyamış ki, əsəblərini sahmana salmaq üçün. Olmursa, sizdə də olsun. Pis vərdiş deyil. Alma qırmızısı avtobusda kartını qeydiyyatdan keçirib birinci sıradakı adamyarımlıq hündür oturacaqların birinə əyləşib dünyadan keçirsən ha, onu deyirəm. Daha çaşıb mərkəzdi deyibən Səməd Vurğun bağında Hövsana gedən avtobusa , ayıb olmasın minməyəsiz, oturmayasız. Bakı həndəvərinə gedən avtobusla getmək adamı özündən alıb aparır. Geri çəkir. Ağırlıq gətirir. Əyalətdən gəlib şəhərin ləzzətini canına çəkib təzədən təpəsiüstə geri qayıtmalı olursan ha, elə. Şəhərin içində tıxaclarda sallana-sallana sürünən, hər əl qaldırana ayaq saxlamayan, “saxla düşürəm” deməyə cınqırı çatmayanların içində tək tənha fırlanmaq isə özünə qaytarır. Halın hal olur. Demirəm hallanırsan, deyirəm əhvalın yaxşılaşır.
Gözlədim, gəlmədi. İçim-içimdə qaldı. Acığa zəhləmgetmiş metroya düşməyib, isti-soyuq havalı, mikrafonlu, qadağalı dal, qabaq qapılı avtobusa mindim. Ordan iki və beş nömrələr keçir. Sağ əllə sol qulağı qaşımağa oxşasa da şəhərin başına fırladıb hər ikisi sonda məni istədiyim yerə aparacaqdı, bilirdim. Biri sağından, biri solundan. “Levıy” gedəsi olsam da beş rəqəmi gözümə tox, yəni sanballı dəydi deyə onu seçdim. Attestatımda bir yığın beşim var, bu günəcən karıma gəlir. İkidən şagird də bezardı, müəllim də. Hətta Allah da. Təkəm deyibən.
Beş nömrə Çapayevlə çapır. Çapayev deyirəm ey. Indiki cavanlar, hələ uşaqları demirəm, tanımırlar, adını belə eşitməyiblər. “Çaqıl daşlı çayları çapa-çapa çapan” o Çapayevin şəxsən mənə, mənimkimilərə nə yaxınlığı, isti-soyuğu var bilə bilmirəm. Beşlər işimə yaramır. Səslənməsi isə pis deyil; qulağa yatır: Ça pa yev. Çapaylı da ola bilərdi, məsələn. Kolanı. Xankəndi. Ağdamski, Şuşinski… Belə lap Səlyanski… Küçə adlarına konkret kim baxır görəsən. Maraqlanam gərək. Bizi küçə adlarının ovqatına köklənməyə məcbur edən o məmur kimdir, çıxsın cavab versin. Ə sas lan dır sın! Beş heca bir az çox oldu. Doqquz sait var, on bir də ola bilərdi. İqlim qurşağı kimi. Nəsə dəyişərdimi. Bəlkə də. Sözlər daha çox hecalanardı. I ilə başlayan söz yarana bilərdi, azından. Gözüm telefonla oynayan qızda qalıb, kim yapışdırıb onu görən o oturacağa. Yaşlı qadınların üzünə belə baxmır. Ay qız, ağlını başına yığ, onlardan biri qaynanan olacaq, gününü göy əsgiyə bükəcək. Bükəcəm…
Dəmir yolu vağzalının arxa küçəsi 70-ci illərdə necəydisə elə qalıb. Nə sovetlərə qarşı çıxıb, nə Müstəqillik görüb, nə abadlaşdırılıb. Elə bil həmənki yəhudilər, evini dəyər-dəyməzinə satıb qaçmış ermənilər qaldıqları yerdə qalırlar. Mırta qaçqın-köçkün dilində danışırlar-bazar adamları. Çirk qoxuyur buralar. Sizin oralar. Darısqallıqdır. Deyərsən bu dəqiqə o qırmızıyanaq avtobus xışdayacaq qarşısına çıxanı, gözünə görünəni. Nə bilmişdiz, qırmızı Bus əksilmiş paz, raf, qazel deyil ha. Heç mənim sevimli, olmayan 188-im də deyil.
28 May təkrəqəmli qırmızı avtobuslarla doludur, başıpapaqlı taksilərin, xalturşiklərin əlində inləyir. Hələ də Cəfər Cabbarlının heykəli göyərçinlərin sevimli duracağıdır. Adamlar mənasız-mənasız qaçışırlar. 20 qəpiyə gediş alıb avtobusa minirlər. Bəziləri hara gedirlər heç özləri də bilmirlər. Baş götürüb gedirlər, mənim kimi. Bakıbuslar “Bu şəhərdə” dənin “çemodanını” çəkib apara bilməyən qadın obrazlarına bənzəyir. Darısqallaşmış yollarda arxasını çəkib apara da bilmir.
Zərifə Əliyeva 40-48. Bir binada səkkiz ünvan niyə olsun. Necə olsun? O binanın küçə tərəfdən bircə girişi var-qapının ağzında səbətdə ağ qızılgüllər. Hər gün təzələyirlərmi onları, ya tozunu silirlərmi… Tozsoranla məsələn. Niyə qırmızı deyillər, çox maraqlıdır.
Beş nömrədən haçan düşdüyümü xatırlamıram. Hansı qapıdan “azad olmuşam” görəsən. Proqramlaşmış durumda beşi on səkkizə dəyişmişəm. Ən azından ona görə dəqiq bilirəm ki, arxa sıradakı qoşa hündür yerlərdən birində əyləşmişəm. Bəxtimdən, bəxtsizliyimdən yanımda da qadın oturub. Elə mən dərddə. Nə olsun ki kök deyil, ağırlığının altında əzilirəm. Avtobus yırğalandıqca üstündəki, canındakı yorğunluq, gözündəki həsrət, nigarançılıq üstümə tökülür. Qurcalanıram, ayıb-ayıb.
Arada sürücünün “sıxlaşın” deməsinə qarşı “sıxılmışam”, süzülmüşəm, əzilmişəm, kiçilmişəm, yenədəmi, demək istəyirəm. Demirəm əlbət. Desəm hamı çevrilib mənə baxacaq, məni görəcək. Işimi ehtiyatlı tutmuşam, gözümün içinə baxa bilməyəcəklər, gözlükdən görməyəcəklər. Qırışığımdan, məyusluğumdan istəməsələr də kədərimə qarışacaqlar. Baş çıxarmasalar, uzaq olsalar belə məni çözəcəklər. Istərəmmi? Istəməm. Biz dərdimizi, içimizi içimizdə çəkməyi sevirik. Qonşu bağrı çatladanıq. Mən də bizəm.
Bəlkə Zeynəb Xanlarovanın evinin yanında düşüm, keçim bulvara. Gedim oturum cavanların arasında, Baba Yaqa kimi. Bir cavan oğlana deyərəm əlimdən tutub məni suyun qırağına aparar. Üşümərəm ki. Üşüyərəm. Kitayski filfilə gödəkçəli o uşağın əli üşüdər. Onun əlinin mənim əlimə gücü çatmaz. Fırlan, fırlan özünçün…bəlkə qayıda bildin.
İçərişəhər metrosunun üzbəüzündə bir azca sola qocalmış binanın ikinci mərtəbəsində hisli, kir-paslı səkkiz qapqara pəncərənin nə işi var buralarda deyib keçə bilmirsən. Yaraşıqlı, parıltılı, “yanağından qan daman” eyvanların arasında yanmış, qoxumuş, buxarısının borusu eyvana çıxan yetimsayağı bu çoxotaqlı mənzil nə əcəb yaddan çıxıb qalıb. Nə əcəb işıldadılmayıb. Çox əcaib. O yanı maya, bu yanı maya, ortada öləziyən birisi.
Bir zamanlar Vaqif küçəsiydi, indi Həsən Seyidbəyli olub. Yazıçıların binası isə əzəlki yazıq, büzüşmüş, qısalmış görkəmindədi. Yazıçı qalıb görəsən orda? Qalmaz. Yazıçı uşağı yazıçı, şair uşağı şair olmalı deyil ha. Müəllim uşağı da müəllim. Olmaz olsun.
Parlament prospekti. Çox əzəmətli səslənir. Qaymaqlar burdadır. Gəncə qaymağı kimi. Göy Gölün havası dəydi üzümə elə bil. Yox əşşi… Milli məclis-Alov qüllələri. AzTV- Şəhidlər xiyabanı. Müdafiə nazirliyi ilə üzbəüz klinika. Fəxri xiyabanla üzbəüz DTX. Orda bir idman klubu da vardı, üzgüçülüyə gedərdik. Varmı yenə də? Şəhidlərdə qərənfil gözümə dəymədi, Fəxri qızılgülsüz olmaz. Qırmızı gızılgül. Qallandski. Pendiri demirəm. Məktəblə qarşı-qarşıya Raufgilin evi. Raufun anasının bişirdiyi ətli peraşkilər. Indiki dəyişmədə ətli börəklər. Kontras həmişə gözəldir, “Ağlama, sevdam”…
Şəhərboyu da ağrı daşımaqmı olar, Allah! Odey, bir zamanlar şəhəri ayağının altında alan (oxu, tapdayan), Musabəyovun yerində bayraq yellənir. Musabəyov yaxşı kişiymiş, ya Çapayev? Yaxşı kişilər atlarını minib gediblər. Belə çıxır Çapayev? Atla döyüşürmüş…
Bazarın yerini yağmalayıb nömrə bir olan əzəmətli Asan Xidmət, adını kiçik hərflə yazıblar. Kimin fikriymiş, altında nə yatır. O boyda binanın üstündə asan xidməti kiçik hərflə yazmaq hər oğulun dalında durası iş deyil. Durub ki. ŞAH DÖNƏR. Pahh! Bir ovucluq yeri var, qoyduğu ada, yazdığı ölçüyə bax. Necə də bir-birinə yad səslənir: gecə zəlzələnin viran qoyduğu İranın keçmiş Şahbanusu bilsəydi ki, onun ərinin titulunu dönərə verəcəklər, şaha ərə getməzdi. Ərə gedib ərə görə cəfa çəkmək qadınların ən axmaq, işi, yəni ağılsız addımıdır. Bəlkə kişilərdən oxuyan oldu, ona görə bir az etik ifadə işlətdim. Əmin olsaydım mən bilirəm nələr yazardım.
Niyə zamanında, Bakıda tramvay olanda o koneçnidən bu koneçniyə boş-boşuna gedib- gəlmək ağlıma gəlməyib? Yəqin cavanlıqdandı. Tramvayın dəmir təkərləri relslərin üstüylə fırlandıqca təmasdan yaranan o taqqıltının biri başıma dəyərdi… məsələn…